กวาวเครือออกฤทธิ์อย่างไร ?

ภ.ญ.ยุวดี สมิทธิวาสน์

กวาวเครือเป็นหนึ่งในจำนวนพืชสมุนไพรหลายชนิด ที่กำลังอยู่ในความสนใจของนักวิจัยและประชาชนทั่วไป โดยเฉพาะนำไปใช้ขยายหน้าอกสตรีให้ใหญ่ขึ้น บทความต่อไปนี้คัดจากหนังสือ "การประชุมวิชาการเภสัชกรรมปี 2542" โดย ดร.สมภพ ประธานธุรารักษ์ คิดว่าน่าจะเป็นประโยชน์ ต่อผู้อ่านจำนวนมาก กวาวเครือมีด้วยกัน 4 ชนิด กวาวเครือขาว กวาวเครือแดง กวาวเครือดำ กวาวเครือมอ กวาวเครือที่กำลังเป็นที่สนใจคือ กวาวเครือขาว เป็นไม้เถามีใบประกอบ 3 ใบย่อยและ มีหัวใต้ดินที่ให้ฤทธิ์แบบฮอร์โมนเพศหญิงที่ชื่อเอสโตรเจน พืชสกุลนี้พบขึ้นกระจายทั่วไปตั้งแต่อินเดีย กลุ่มประเทศอินโดจีน มาเลเซีย โอเชีย จีน และญี่ปุ่น มีทั้งสิ้น 17 สายพันธุ์ (species) มีรายงานที่พบในประเทศไทยอย่างน้อย 9 สายพันธุ์ เนื่องจากลักษณะที่จำแนกสายพันธุ์เป็นลักษณะของดอก ช่อดอก และฝัก ซึ่งออกปีละครั้งเดียวน่าจะยังมีความสับสนในเรื่องชื่อ และชนิดที่ถูกต้องของกวาวเครืออยู่ องค์ประกอบทางเคมีของหัวกวาวเครือมีสารสำคัญ 2 กลุ่มใหญ่ๆ ที่น่าสนใจมากคือ ไฟโตเอสโตรเจน (PHYTOESTROGEN) เป็นสารเคมีจากพืชที่มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา เหมือนฮอร์โมนเพศหญิงเอสโตรเจน สารนี้สามารถพบได้ ในถั่วเหลืองด้วยและยิ่งได้รับความสนใจยิ่งขึ้น เนื่องจาก น่าจะเป็นปัจจัยต่อการลดอุบัติการเกิดโรคมะเร็งเต้านม ลำไส้ใหญ่ และต่อมลูกหมาก รวมถึงอาการเนื่องจากวัยหมดประจำเดือน และโรคหัวใจและหลอดเลือด ซึ่งโรคดังกล่าว พบน้อยกว่าในชาวเอเชีย เมื่อเทียบกับชาวยุโรป เพราะชาวเอเชียบริโภคอาหาร ซึ่งผลิตจากถั่วเหลืองมากกว่าชาวยุโรปมาก ไมโรเอสตรอล (MIROESTROL) มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาเหมือนฮอร์โมนเพศหญิง ชื่อเอสตราไดออล (ESTRADIOL) ซึ่งมีฤทธิ์ค่อนข้างแรง มีผู้รวบรวมงานวิจัยของกวาวเครือขาวระหว่างปี 2542-2541 (โดยยุทธนา สมิตะศิริ) สรุปได้ว่า ทั้งในรูปผงแห้งและ สารสกัดหัวกวาวเครือขาวมีฤทธิ์คล้ายฮอร์โมนเพศหญิง ในสัตว์หลายชนิดดังกล่าวดังแสดงในตารางข้างล่างนี้ ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา สัตว์ทดลอง 1) คุมกำเนิดสัตว์ทดลอง นกกระทา, หนู, สุนัข 2) ชักนำการทำแท้งในสัตว์ทดลอง หนู 3) ยับยั้งการให้นมในสัตว์ทดลองที่กำลังให้นมลูก หนู 4) ผลขยายขนาดเต้านม หนู,แพะ, หมู 5) ผลต่อระบบสืบพันธุ์ในสัตว์ทดลองเพศผู้ - ยับยั้งการสร้างสเปิร์ม - ลดจำนวนครั้งที่ผสมพันธุ์ หนู หนู, สุนัข 6) ผลต่ออวัยวะสืบพันธุ์เพศเมีย - ปากช่องคลอดขยาย หนู, สุนัข, แพะ, สุกร พิษของกวาวเครือขาว ยุทธนา สมิตะศิริ รายงานถึงพิษของกวาวเครือ เมื่อใช้ในปริมาณสูงพบว่า ทำให้สัตว์ทดลองตายได้ ในนกกระทาพบว่า ลดภูมิคุ้มกันทำให้เกิดฝีหนองขึ้นตามตัว กระดูกเปราะและหักง่าย ในหนูทดลองพบว่า จำนวนเม็ดเลือดแดงลดลง เซลล์ตับเล็กลง ขนาดและน้ำหนักของต่อมหมวกไตเพิ่มขึ้น และมีฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์ เมื่อให้ MIROESTROL ในคนขนาด 1 หรือ 5 มก.ต่อวัน พบอาการปวดศรีษะ คลื่นไส้อาเจียน แม้ว่ากวาวเครือขาวจะมีสารไฟโตเอสโตรเจนหลายชนิด คล้ายกับที่พบในถั่วเหลือง แต่สารเหล่านี้มีฤทธิ์ ESTROGENIC ที่อ่อนมาก สารออกฤทธิ์ที่สำคัญในหัวกวาวเครือขาวน่าจะเป็น "MIROESTROL" ซึ่งมีสูตรโครงสร้างคล้ายกับฮอร์โมนเพศหญิง ESTRADIOL และมีฤทธิ์ใกล้เคียงกันมาก คือ 0.25-1.3 เท่าของ ESTRADIOL เพราะฉะนั้นการจะนำกวาวเครือขาวมาใช้ประโยชน์เป็นยา ยังต้องการการศึกษาวิจัยเพิ่มเติมทั้งในด้านเภสัชวิทยา การทดลองในคนและที่สำคัญคือ การศึกษาทางด้านพิษวิทยา โดยเฉพาะพิษระยะยาวของทั้งสาร MIROESTROL, สารสกัดหยาบ และผงแห้งของกวาวเครือขาว เพื่อความเชื่อมั่นในการนำกวาวเครือขาว มาใช้ประโยชน์ในการป้องกันและรักษาโรคอย่างปลอดภัย

ภ.ญ.ยุวดี สมิทธิวาสน์

main