• ระยะหลังคลอด หมายถึงตั้งแต่หลังคลอดไปจนกระทั่งถึงประมาณ 6 สัปดาห์ เป็นช่วงเวลาที่การทำงานของต่อมใต้สมองและรังไข่กลับคืนสู่สภาวะปกติ เริ่มมีการตกไข่และประจำเดือนมาเหมือนตอนก่อนตั้งครรภ์ ยกเว้นหากมีการให้นมบุตรด้วยตนเองระยะนี้ก็อาจยืดยาวออกไป

• มดลูกจะหดรัดตัวจนมีขนาดเล็กลงเป็นปกติ มีการสร้างเยื่อบุโพรงมดลูกครบหมดภายใน 3 สัปดาห์ พร้อมกับแผลฝีเย็บ (กรณีที่คลอดทางช่องคลอด) จะหายสนิท ขนาดของช่องคลอดจะหดเล็กลง และกลับมามีรอยย่นตามปกติ ปัสสาวะจะออกมากขึ้น

• มีอาการท้องผูก เพราะหลังคลอดใหม่ๆ ลำไส้มักไม่ค่อยทำงาน ประกอบกับการปวดแผลทำให้เคลื่อนไหวได้น้อย บางรายอาจมีริดสีดวงทวารร่วมด้วย

• น้ำคาวปลา ซึ่งแท้จริงแล้วคือเศษของชิ้นเยื่อบุโพรงมดลูกที่ยังเหลืออยู่ภายหลังการคลอด รกจะถูกขับออกมา โดยภายใน 3 วันแรกหลังคลอดนั้นจะมีสีแดงเนื่องจากมีเลือดปนออกมามากหลังจากนั้น 3-4 วัน สีจะจางลง หลังจากวันที่ 10 ไปแล้ว จะมีปริมาณน้อยลง มีสีเหลืองขาว ไม่มีกลิ่นเหม็น และค่อยๆ จางลงจนหมดไปภายใน 3-6 สัปดาห์ หรืออาจจะหยุดไป แล้วออกมากะปริดกะปรอยได้อีกบ้างในช่วง 4-5 สัปดาห์

• การเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ โดยปกติคุณแม่มักจะดีใจและเป็นสุขใจ แต่ช่วง 2-3 วันแรก คุณแม่บางคนอาจจะวิตกกังวล ตื่นเต้นเรื่องวิธีการเลี้ยงลูก กลัวว่าสามีจะเอาใจน้อยลง ยิ่งถ้ามีแรงกดดันอื่นๆ เช่น ลูกมีความผิดปกติ คลอดก่อนกำหนด พิการ หรือมีชีวิตสมรสที่ไม่ราบรื่นเป็นทุนเดิมอยู่ก่อน ก็อาจจะทำให้อารมณ์แปรปรวนจนถึงขั้นเกิดภาวะซึมเศร้า ส่งผลให้ไม่อยากมีเพศสัมพันธ์ ทั้งที่โดยความจริงแล้ว การมีเซ็กซ์อาจเริ่มได้ตั้งแต่ 2 สัปดาห์หลังคลอด หรือเมื่อน้ำคาวปลาน้อยลง โดยที่ไม่ต้องกังวลว่าจะเกิดการติดเชื้อหรือเลือดออกแต่อย่างใด ทั้งนี้ควรจะคุมกำเนิดควบคู่ไปด้วย เช่น ใช้ถุงยางอนามัย เป็นต้น เพราะตามสถิติพบว่ามีโอกาสตั้งครรภ์ได้ร้อยละ 8 แม้ว่าจะยังให้นมบุตรอยู่และไม่มีประจำเดือนก็ตาม ยิ่งถ้าเริ่มมีประจำเดือน (มีการตกไข่) อาจตั้งครรภ์ได้สูงถึงร้อยละ 36

1. พูดคุยทำความเข้าใจ เป็นหัวใจสำคัญ ควรเปิดอกปรึกษาหรือเว้นเป็นระยะๆ เพราะบทบาทที่มีต่อการเลี้ยงดูลูกของคนที่เป็นพ่อและแม่จะแตกต่างกัน คุณพ่ออาจเปลี่ยนแปลงน้อยกว่าเพราะส่วนใหญ่ยังคงไปทำงานตามภาระประจำวันเหมือนปกติจะมีบ้างที่กลางคืนอาจต้องชงนม เปลี่ยนผ้าอ้อม อุ้มลูกเมื่อร้องและอาจต้องถูกกวนขณะหลับถ้าลูกไม่สบายหรือร้องโยเย

แต่คนที่ต้องรับบทบาทหนักกว่าคือคุณแม่ ไหนจะต้องเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงทางสรีระร่างกายและจิตใจ ต้องให้นมบุตรอยู่ดูแลเขาตลอด 24 ชั่วโมง แผลก็ยังเจ็บ เวลาที่จะดูแลตัวเองแทบจะไม่มี ไหนเลยจะดูแลสามีได้ดีเหมือนเมื่อก่อนมีลูก

ดังนั้นจึงควรปรับความเข้าใจและคิดถึงหัวอกของอีกฝ่ายบ้างจะได้ช่วยแบ่งเบาภาระซึ่งกันและกัน คุณพ่ออาจช่วยดูแลงานบ้านซื้ออาหารหรือของใช้ที่จำเป็นเข้าบ้านแทนที่คุณแม่บ้างก็จะทำให้เป็นครอบครัวที่น่ารักเสียนี่กระไร

2. มีเซ็กซ์เพื่อให้อีกฝ่ายเป็นสุข แทนที่จะคิดถึงแต่ความสุขของตนเอง คุณสามีก็ควรจะมีอะไรกับภรรยาเมื่อเธอพร้อมและมีอารมณ์โดยคุณเองนั่นแหละ ฝ่ายคุณผู้หญิงถ้าไม่พร้อมก็ควรกล้าที่จะบอกสามีตรงๆ เพราะบางครั้งหากคุณยังเจ็บแผลรู้สึกเฉอะแฉะ หรือเหนื่อยจากการดูแลลูก ก็ไม่ควรที่จะฝืนทำตามใจสามี จนทำให้คุณไม่มีความสุขและเกลียดการมีเซ็กซ์ไปเลย

ฝ่ายภรรยาควรเข้าใจถึงพลังฮอร์โมนเพศชายของสามี และความต้องการของเขาซึ่งจะสูงกว่าคุณผู้หญิงอย่างแน่นอน ควรจะเห็นใจเขาที่ต้องอดกลั้นมาแล้ว 9 เดือน ตอนนี้เองที่คุณเริ่มพร้อมมีอะไรกับเขาบ้าง ไม่ปฏิเสธไปเสียทุกครั้ง ถ้าทั้งสองฝ่ายคำนึงถึงจิตใจอีกฝ่ายมากกว่าของตน ก็จะทำให้เข้าใจและยอมรับได้เมื่อถูกปฏิเสธ ในบางครั้งการช่วยทำออรัลเซ็กซ์ หรือใช้มือกระตุ้นเพื่อให้คู่รักของคุณมีความสุข ก็เป็นวิธีที่ใช้ได้ดี ถ้าหากตอนนั้นคุณไม่พร้อมจะมีอะไรกับเขาจริงๆ

3. แยกห้องนอนลูกดีไหม คุณพ่อคุณแม่บางคน จะรู้สึกอายหรือกระอักกระอ่วนใจที่จะมีอะไรกันตอนที่ลูกอยู่ด้วย (แม้ว่าลูกจะยังหลับอยู่ก็ตาม) ครั้นจะแยกลูกไปนอนอีกห้องก็ห่วงสารพัดกลัวลูกกลิ้งตกเตียง หรือไดรับอันตรายโดยเฉพาะอย่างยิ่งอันตรายจากภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Sleep Apnea) ซึ่งพานให้หมดอารมณ์เซ็กซ์ไปเสียอีก ทั้งที่ลูกก็ไม่ได้อยู่ในห้องแล้ว

เรื่องนี้ทางการแพทย์แนะนำให้แยกห้องนอน เพราะจะเป็นสัดส่วน คุณพ่อคุณแม่ได้พักผ่อนเต็มที่ ลูกไม่ถูกรบกวนการนอนและหลับได้สนิทขึ้น ช่วยให้การหลั่งฮอร์โมนเพื่อเสริมสร้างการเจริญเติบโตได้เป็นไปได้ดี จริงอยู่บางขณะลูกอาจจะร้องบ้าง แต่ถ้าไม่มีสิ่งผิดปกติใดๆ เกิดขึ้นเขาจะหลับได้เอง

ต่างประเทศจึงนิยมแยกห้องนอนกันมาก แต่ก็ต้องมีอุปกรณ์เตียงนอนเด็กพร้อมราวกั้นที่ปลอดภัย มีเครื่อง Baby Monitors ติดไว้ในห้องลูกเพื่อติดตามดูเขาได้ ตลอดจนมีสัญญาณเตือนเมื่อเกิดปัญหา การจัดหาพี่เลี้ยงหรือญาติ ให้นอนกับลูกได้ ก็จะอุ่นใจยิ่งขึ้น ซึ่งคงต้องพิจารณาตามความเหมาะสม ถ้าขาดอุปกรณ์ดังกล่าว การให้ลูกนอนในห้องเดียวกันก็น่าจะปลอดภัยกว่าครับรอตอนลูกเผลอค่อยแอบมีเซ็กซ์กันก็ได้ ตื่นตัวเร้าใจดีเสียอีก

4. การดูแลตนเอง หลังคลอดคุณแม่ควรจะเลือกทานอาหารที่มีโปรตีนสูง ควรออกกำลังกายเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อหน้าท้อง บริเวณหลัง และอุ้งเชิงกราน ทั้งยังช่วยลดน้ำหนักและช่วยทำให้รูปร่างสมส่วนยิ่งขึ้น ควรทำความสะอาดช่องคลอดด้วยน้ำสะอาดหรือน้ำสบู่วันละ 1-2 ครั้ง และหลังปัสสาวะอุจจาระทุกครั้งเช็ดจากหน้าไปหลัง

คุณแม่ฝึกขมิบเพื่อบริหารกล้ามเนื้อปากช่องคลอดและเชิงกราน (Kegel Exercises) ควบคู่ไปด้วย จะช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น ช่องคลอดก็จะกระชับไม่หย่อนยาน ซึ่งทั้งหมดนี้เพื่อเตรียมร่างกายให้พร้อมสำหรับการกลับมามีเซ็กซ์ที่ปกติภายหลังคลอดบุตรใหม่ๆ นั่นเอง